در گفت وگوی تفصیلی با گردو دانلود مطرح شد؛

توسعه هوش مصنوعی ایران در زنجیره قدرت های غیرغربی

توسعه هوش مصنوعی ایران در زنجیره قدرت های غیرغربی

به گزارش گردو دانلود، دبیر ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی ضمن اشاره به همکاری با کشورهای روسیه و چین در حوزه هوش مصنوعی اظهار داشت: بزودی کارگروه هوش مصنوعی پیمان شانگهای فعال می شود و ما در این کارگروه عضو هستیم.



خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: پیشتر ادعا می شد که در آینده ای نه چندان دور هوش مصنوعی مقرر است میلیونها شغل را از بین ببرد و میلیونها شغل جدید ایجاد کند؛ حالا خبرها آهسته آهسته گواهِ این ادعاست به صورتی که شرکت گوگل می گوید می خواهد کارکنان بخش فروش خویش را برکنار و یا یک رستوران کاملا رباتیک مقرر است غذا را طبخ کند، حتی این فناوری این توانایی را پیدا کرده که برای کودکان داستان بسازد! در یکسال اخیر هم راه اندازی چت جی پی تی که امکان مکالمه شبیه با یک انسان را به فرد می دهد، سر و صدای زیادی در دنیا به پا کرد.
روند دیجیتالی سازی و نقش آفرینی روز افزون این فناوری در زندگی بشر، دولت های سراسر جهان را هوشیار کرده تا نسبت به فرصت ها و تهدیدات ناشی از این فنآوری چاره اندیشی کنند. برخی کشورها قوانین و سندهای ویژه در رابطه با این تکنولوژی را تدوین و تنظیم کرده اند و بعضی دیگر از کشورها هم به سبب اهمیت این فناوری صاحب وزارت خانه هوش مصنوعی شده اند. ایران هم از سال ها قبل برای عقب نماندن از قافله پیشرفت جهانی در این عرصه، برنامه هایی را دستور کار قرار داده که البته به زعم کارشناسان کافی نبوده است. هم اکنون اما برای تدوین اسناد در رابطه با این حوزه، همینطور دستیابی به جایگاه پیشتاز در بین کشورهای جهان و کاربست هوش مصنوعی برای پیشرفت اقتصادی کشور، مجلس و دولت ۲ تکلیف مهم را مشخص کردند.
یک تکلیف مربوط است به برنامه هفتم توسعه که برپایه آن مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات مکلف شده اند با همکاری سایر دستگاه ها ظرف ۶ ماه از زمان لازم الاجرا شدن قانون، برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی را تهیه و به تصویب شورایعالی فضای مجازی برسانند. همینطور این برنامه همه دستگاه ها را مکلف کرده، جهت استفاده حداکثری از هوش مصنوعی برنامه خویش را تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسانند. تکلیف دوم هم راه اندازی «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» است که اخیراً رئیس جمهور به معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان خود ابلاغ نمود.
معاونت علمی تیرماه ۱۴۰۲ با عنایت به اهمیت این فناوری، مبادرت به راه اندازی «ستاد توسعه فناوری های هوش مصنوعی و رباتیک» کرد و مأموریت هایی مثل بازارسازی برای محصولات و دستاوردهای فناورانه اولویت دار، رصد و شناسایی ظرفیت ها و چالش های توسعه فناوری در داخل کشور و جایگاه آن در آینده در تعامل با بازیگران مختلف این حوزه، بهره گیری از نتایج مطالعات آینده نگری فناوری و مشارکت فعال در تدوین نقشه راه توسعه فناوری به این ستاد محول شد.
مهرماه سال جاری با حکم معاون علمی رئیس جمهور بهروز مینایی، رئیس سابق دانشکده کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت بعنوان دبیر ستاد انتخاب شد. خبرنگار مهر به منظور کسب اطلاع از تازه ترین جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی، نقاط ضعف و قوت، اعلام برنامه ها و راهکار ها برای پیشبرد این حوزه و همینطور وضعیت ارتباط بین المللی ایران با سایر کشورها به سراغ دبیر ستاد رفته و گفت وگویی تفصیلی با او داشته است که مشروح آنرا در نوشتار زیر می توانید بخوانید:
*آقای دکتر مینایی؛ بعنوان سوال نخست، وضعیت هوش مصنوعی در ایران را در حوزه علمی، دانشی و زیرساختی چطور ارزیابی می کنید؟ مشکل اصلی ایران در حوزه هوش مصنوعی که از آن بعنوان یک تکنولوژی فراگیر و برهم زننده یاد می شود، چیست؟ جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی هم اکنون کجاست و چه برنامه ای برای ارتقای رتبه ایران دارید؟
ایران به لحاظ تولید دانش در حوزه هوش مصنوعی برپایه رتبه بندی «اسکوپوس» و «وب آوساینس» جایگاه نسبتاً مناسبی دارد و در چند سال گذشته رتبه ای بین ۱۰ تا ۲۰ داشته است. البته جایگاه و رتبه هوش مصنوعی ایران به جای افزایش، کمی رو به کاهش است. بعضی می گویند دلیل این کاهش مهاجرت نیروی انسانی فعال در این حوزه می باشد اما ما معتقدیم این افزایش مهاجرت به مدل حکمرانی و وضعیت اقتصادی کشور بازمی گردد؛ لذا، من دلیل این کاهش آرام رتبه ی ایران را مدل غیر بهینه حکمرانی دولت ایران در دهه ۹۰ می دانم. البته امیدواریم با راهبری ستاد هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی و همینطور با پیگیری حکم جدید رئیس جمهور در خصوص ایجاد مرکز ملی و شورای راهبری هوش مصنوعی، بحث متولی هوش مصنوعی و تقسیم مسؤولیت ها مشخص شود و یک روح واحد و هم آوایی در نظام تنظیم گری بین دستگاههای مختلف کشور در بکارگیری هوش مصنوعی در اداره جامعه حاکم شود.
نظام رده بندی Tortoise Media، Oxford Insights AI readiness و همینطور نظام رده بندی HAI (Human-centric AI) استنفورد نظام های دیگری هستند که رتبه کشورها در حوزه هوش مصنوعی مشخص می کنند. رتبه بندی استنفورد که از ۲۰۱۸ تأسیس شده خیلی کشورها را رده بندی نکرده و شاید کمتر از ۲۰ کشور را بیشتر رده بندی نکرده اند و از ایران اطلاعاتی در این نظام وجود ندارد. نظام Tortoise Media - که بر محور کاربست صنعتی و شرکتهای فعال در زمینه هوش مصنوعی کشورها را رده بندی می کند- هم اطلاعات کشور ما را ندارد. نظام Oxford insights AI readiness کشورها را برپایه شاخص آمادگی دولت ها در به کارگیری هوش مصنوعی در اداره کشور رده بندی می کند، رتبه کشور ما را بین ۷۰ تا ۸۰ گزارش کرده است.
البته من خیلی باور ندارم که رتبه ایران در این نظام، رتبه درستی باشد بدین سبب که این جایگاه در اثر فقر دانش و دسترسی اطلاعاتی آنها نسبت به داده های کشور ایران حاصل شده است و در واقع معیارهای شاخص از ایران به آنها گزارش نشده و یا منبعث از گزارش های سطحی چنین رده بندی شده است. با عنایت به اطلاعاتی که در دفتر همکاریهای تحول و پیشرفت ریاست جمهوری انجام شده است، رتبه ایران ناظر به برآیند شاخصهای «پژوهش و نوآوری» و «استعداد و سرمایه انسانی»، «زیرساخت فنی»، «محیط کسب وکار»، «سرمایه گذاری و بازار» و «حکمرانی» در حوزه هوش مصنوعی بین رتبه ۳۰ الی ۴۰ در زمینه بین الملل قرار دارد.
*این مرجع گزارش گیری کجاست و یا اصلاً مرجع مشخصی در این خصوص در کشور داریم که اطلاعات متقنی در رابطه با هوش مصنوعی به نظام های رتبه بندی ارائه دهد؟
تا قبل از تأسیس ستاد توسعه فناوری های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی در تیرماه ۱۴۰۲، باآنکه به صورت ضمنی (و در عین حال رسمی) ستاد توسعه فناوری های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی متولّی مقوله هوش مصنوعی در کشور بود، اما مرجع رسمی مستقلی در این زمینه در دولت جمهوری اسلامی وجود نداشت.
به نظر می آید نظام های رتبه بندی جهانی هم از این مسئله کمال بهره جویی را داشته و اطلاعات مورد نیاز خویش را به جای این که از مجرای استعلام رسمی از ستاد اقتصاد دیجیتال (که مرجع رسمی کشور ما در آن زمان در این مقوله بوده است) تأمین کنند، از مجرای اطلاعات مندرج در روزنامه ها، مصاحبه ها، گزارش هایی که برخی دانشگاه ها ارائه داده اند یا حتی احتمالا نامه نگاری بدون پاسخ با مراکز غیرمرجع در کشور کسب کرده اند که سبب شده بعضی از شاخصهای ایران در نظام های رتبه بندی مذکور در خیلی از مؤلفه ها خیلی کمتر از حقیقت باشد که برون داد آنرا در رتبه ی اعلام شده به وضوح غیرواقعی و نادرست آنها مشاهده می نماییم.
امیدواریم پس از شکل گیری عملیاتی مرکز ملی هوش مصنوعی به همت دکتر دهقانی فیروزآبادی، ان شاءالله طی هماهنگی که با مراکز عضو در شورای هماهنگی هوش مصنوعی کشور صورت خواهد گرفت، اطلاعات به صورت برخط در درگاه واحد دولت منتشر شود، اما تا قبل از تحقق آن مهم، به شکل رسمی اعلام می نماییم مادامی که نظام های رتبه بندی دنیا اطلاعات پایه ی خویش را از مرکز ملی هوش مصنوعی دریافت نکنند، این رتبه بندی ها از نظر ما فاقد اعتبار کافی هستند.
ضمناً بنده معتقدم خاستگاه نظام های رتبه بندی فوق کشورهای غربی و شاخص هایی است که آنها بعنوان معیار و محک برای سنجش در نظر گرفته اند. به عقیده من ضروری است یک نظام رده بندی جدید هم بر مبنای شاخصهای مورد قبول و اجماع در کشورهای همسو در پیمان شانگهای یا بریکس راه اندازی شود تا رتبه بندی واقع‎ بینانه تری ارائه شود.
*پیش بینی شما از این که ایران چه زمانی می تواند در لیست ۱۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی قرار بگیرد، چیست؟
در ابتدا در پاسخ به این پرسش باید تاکید کنم که باید درگاه ملی واحد اطلاعات حوزه هوش مصنوعی شکل بگیرد و خدمات دولت الکترونیک در همه جای کشور بسط و گسترش پیدا کند و ارتباط دستگاه ها از راه واحدی با تنظیم گری مرکز ملی هوش مصنوعی به شکل منسجم ایجاد شود و طی دو سال آینده شفاف سازی اطلاعات شکل خواهد گرفت و خیلی از نقیصه ها مشخص خواهد شد.
بحث اشتراک گذاری داده ها یکی از اصول مهم حوزه هوش مصنوعی است و قانون دوام (داده ها و اطلاعات ملی) دقیقا به همین مبحث اشاره دارد و این قانون، مسیر را برای توسعه دولت هوشمند و همینطور اشتراک داده های دولتی با یک چارچوب مشخص به بخش خصوصی فراهم می آورد. قانون دوام در مجلس تصویب شده اما هنوز اجرایی نشده و در صورت اجرا همه دستگاههای اجرایی موظف می شوند، اطلاعات و داده ها را در اختیار مراکز تحقیقاتی و دانشگاه ها قرار بدهند.
ایران از جهت دانشی، ابداع و ابتکار در حوزه هوش مصنوعی چیزی کم ندارد و مبحث مهم دسترسی پژوهشگران به این داده ها و اطلاعات است و ان شاءالله با همکاری دولت و مجلس مسیر اجرایی شدن قانون دوام هموار شود. بنظر می رسد اگر عزم جدی سه قوه پشت این ماجرا باشد، باید بتوانیم همین دهه شمسی بین ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی قرار بگیریم ایران از جهت دانشی، ابداع و ابتکار در حوزه هوش مصنوعی چیزی کم ندارد و مبحث مهم دسترسی پژوهشگران به این داده ها و اطلاعات است و ان شاءالله با همکاری دولت و مجلس مسیر اجرایی شدن قانون دوام هموار شود. بنظر می رسد اگر عزم جدی سه قوه پشت این ماجرا باشد، باید بتوانیم همین دهه شمسی بین ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش مصنوعی قرار بگیریم؛ چون که در غیر این صورت این فناوری درحال جهش پیشروان خویش را برای همیشه برخواهد گزید.
اما توجه شما را به این نکته جلب می کنم که به نظر من ایران می تواند در معدودی از برش های افقی و عمودی حوزه هوش مصنوعی، مثل «هوش مصنوعی توضیح پذیر» جز پنج کشور برتر جهان هم قرار بگیرد.
* برپایه برنامه هفتم توسعه، وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی مکلف به تهیه سند هوش مصنوعی شده اند و بر این اساس به همه دستگاه ها تکلیف شده ظرف سال اول برنامه، جهت استفاده حداکثری از هوش مصنوعی برنامه خویش را تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسانند؛ در عین حال معاونت علمی (ستاد هوش مصنوعی) درحال تدوین سندی در حوزه هوش مصنوعی است آیا با عنایت به تکلیف برنامه هفتم تدوین این سند متوقف می شود؟ آیا تدوین این اسناد موازی کاری نیست یا برنامه برای اجماع و هم افزایی دراین زمینه وجود دارد؟ از طرف دیگر با حکم جدید رئیس جمهور آیا از وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی دراین زمینه سلب مسئولیت می شود و معاونت علمی عهده دار تدوین سند می شود.
مطمئناً این ها هیچ تناقضی با هم ندارند. برنامه هفتم توسعه تاکید دارد که باید نسبت به حوزه هوش مصنوعی یک نگاشت نهادی صورت گیرد و تمام دستگاه ها باید برای خودشان یک سند اختصاصی هوش مصنوعی تنظیم کنند و کشور هم یک برنامه جامع داشته باشد که طبیعتاً برنامه ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران، برای تأمین اهداف و راهبردها و اولویت های سند ملی هوش مصنوعی تدوین خواهد شد. این هم راستا بودن را دکتر تقی پور رئیس فراکسیون تخصصی هوش مصنوعی مجلس شورای اسلامی هم در رویدادی که چندی قبل در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شده بود و نماینده اینجانب هم در آن رویداد حضور داشت اعلام نموده اند. بنابراین، من همینجا ضمن تشکر از شما، از همه رسانه ها تقاضا می کنم، بر خلاف فضای همدلی موجود در میان نهادهای کشور، فضای دوگانگی را القا نکنند.
اسناد ملی دیگری که در مراکز مختلف نوشته شده است هم با هم در تعارض نیستند. عملاً اسناد ملی حتی سند ملی که پیش از این توسط معاونت علمی تدوین شد، مادامی که به تصویب یک مرجع ملی مثل شوراهای عالی ذیل نظر مقام معظم رهبری یا مجلس شورای اسلامی نرسند، سیاست نامه های ملی هستند که به تسامح سند ملی خوانده می شوند. این تسامح را خود ما هم در معاونت علمی انجام می دهیم و سندی که سال ۱۴۰۰ پیش نویس اولیه آنرا منتشر کردیم و تابحال هم بازخوردهای مختلفی از مراکز کشوری، لشگری، حوزوی، و دانشگاهی دریافت کرده ایم، باآنکه یک سیاست نامه ملی بوده است، اما خود ما هم همیشه آنرا یک سند ملی هوش مصنوعی می دانسته ایم.
هنوز نه هیچ یک از شوراهای عالی ذیل نظر مقام معظم رهبری و نه مجلس هنوز هیچ سندی را در مورد هوش مصنوعی تصویب نکرده اند و بنابراین هم اکنون جمهوری اسلامی ایران سند ملی هوش مصنوعی مصوبی ندارد. این مسئله به معنای تعلل جمهوری اسلامی نیست، بلکه صبر راهبردی جمهوری اسلامی برای تنظیم چندین سیاست نامه ملی و ارتباط بسیار گسترده ای که شورایعالی فضای مجازی با ارکان مختلف نظام داشته است، مبین این مهم می باشد که سند ملی هوش مصنوعی که ان شاءالله در زمستان سال جاری به تصویب شورایعالی انقلاب فرهنگی خواهد رسید، سندی بسیار متقن و با پشتوانه چندین سیاست نامه ملی و چندین هزار نفرساعت جلسات کارشناسی سطح بالا و گسترده خواهد بود.
در حال حاضر، طبق ماده واحده ای که در ابتدا در ستاد نقشه علمی کشور و سپس در شورای معین شورایعالی انقلاب فرهنگی تصویب گردید و سپس با صحّه ای که شورایعالی انقلاب فرهنگی بر آن مادّه واحده گذاشت در پاییز گذشته به تصویب رسید، تکلیف تصویب سند ملی هوش مصنوعی برعهده ی این شورا نهاده شد. هم اکنون پیش نویس نهایی سند مذکور دستور جلسه بعدی ستاد نقشه جامع علمی کشور است و بعد از طی فرایند قانونی، ان شاءالله سند بالادستی جمهوری اسلامی ایران در مقوله هوش مصنوعی در زمستان ۱۴۰۲ به تصویب نهایی این شورایعالی خواهد رسید.
بعد از تصویب این سند، با هماهنگی مرکز ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مراکز متعدد ملی که از مهم ترین آنها وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی می باشند، تحقق این سند را پیگیری خواهد نمود. نظارت عملیاتی سند برعهده ستاد هوش مصنوعی و رباتیک معاونت عملی بر عهده خواهد بود و نظارت عالی تحقق سند هم بر عهده ستاد نقشه جامع علمی کشور قرار خواهد گرفت.
بر خلاف تصور خیلی از رسانه ها این یک سند ۵ ساله و مبیّن افق ۱۴۰۷ جمهوری اسلامی در حوزه هوش مصنوعی است و علت هم آن است که تحولات بسیار سریع در هوش مصنوعی، بگونه ای بوده است که آینده پژوهان مطرح جهانی هم در مورد افق ۱۰ سال آینده دارای اختلاف نظر بنیادی هستند و عملاً مشخص کردن شاخص و اقدام و کلان پروژه در افق ده ساله در این زمینه ی خاص غیر حرفه ای است.
*اخیرا رئیس جمهور در حکمی، آقای دکتر دهقانی فیروزآبادی را مأمور تشکیل «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» کرده اند؛ لطفاً در رابطه با اهداف و کارکردهای این شورا توضیح بدهید. معاونت علمی برای این شورا و مرکز آن دقیقا چه برنامه ای دارد؟
با توجه به حکم رئیس جمهور، آقای دکتر دهقانی مأمور شدند یک شورای ملی راهبردی و فرا دستگاهی را تشکیل دهند که متشکل است از نیروی های مسلح، قوای سه گانه و مراکز حوزوی و دانشگاهی. این شورای ملی راهبری بعنوان یک شورای بالاسری همه دستگاه ها، وظیفه تنظیم گری مقوله هوش مصنوعی را در جمهوری اسلامی ایران برعهده دارد.
اما مرکز ملی هوش مصنوعی بازوی شورای ملی راهبری هوش مصنوعی کشور بشمار می رود و تعیین متولّیان اصلی هوش مصنوعی در کشور را به تناسب اهداف، راهبردها و اولویت های مورد انتظار ریاست جمهور که در حکمشان به عناوین کلی آن اشاره کرده اند، در این مرکز ملی به انجام می رسد. تاکید می کنم این مرکز در صدد تصدی عملیات هایی که الان بر عهده نهادهای متعدد است، نیست؛ بلکه آن نهادها کماکان وظایف ستادی و صفی محوله خویش را بر عهده خواهند داشت و مرکز ملی هوش مصنوعی صرفا وظیفه تنظیم گری بین این نهادها را عهده دار است.
بنابراین، حتی اگر یک وزارت خانه یا یک مرکز ملی دیگر یا یک نهاد نظامی ذیل خود مرکزی بزرگ با محوریت هوش مصنوعی داشته باشد هم نه تنها ناهماهنگی با مرکز ملی هوش مصنوعی تلقی نخواهد شد، بلکه تأسیس احتمالی چنین مراکزی، چون فرض بر اینست که با هماهنگی شورای ملی راهبری هوش مصنوعی تأسیس شده اند، باعث تقویت مرکز ملی هوش مصنوعی هم خواهد شد.
ذکر این نکته مهم هم ضروریست که با عنایت به همزمانی که تصادفاً تأسیس مرکز ملی هوش مصنوعی و تصویب سند هوش مصنوعی جمهوری اسلامی پیدا کرده اند، شورایعالی انقلاب فرهنگی هم در پیش نویس نهایی خود که در فرایند تصویب قرار گرفته است، وظیفه تنظیم گری ملی ارکان و نهادهای جمهوری اسلامی در تحقق اهداف، راهبردها و اولویت های سند ملی هوش مصنوعی را بر عهده این مرکز قرار داده است که بعد از تصویب آن شورایعالی و ابلاغ رئیس جمهور این مأموریت راهبردی هم برای مرکز ملی مذکور رسمیت خواهد یافت.
* ارزیابی دارید که کدام دستگاه اجرایی و یا وزارت خانه ها در به کارگیری از هوش مصنوعی پیشرو هستند و کدام یک از آنها نتوانسته اند جایگاه بایسته را در این زمینه فناورانه احراز کنند؟
پیشروترین دستگاه را وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می دانم و بیشتر از همه پزشکان و وزیر بهداشت در استفاده از این فنآوری فعال شده اند. همینطور دانشگاه علوم پزشکی هوشمند راه اندازی شده و هم اکنون برخی از دانشگاه های علوم پزشکی درحال جذب دانشجو در مقطع دکتری هوش مصنوعی هستند. از طرف دیگر این وزارت خانه طراحی ربات ها و طراحی الگوریتم های هوش مصنوعی خصوصاً «پزشکی دقیق» را که برپایه شخصی سازی پزشکی است، در دستور کار قرار داده اند.
وزارت صمت و وزارت آموزش وپرورش هنوز آنچنان که بایسته است، فعالیت قابل ملاحظه ای را در این زمینه انجام نداده اند و در زمینه کاربست هوش مصنوعی احتیاج به تحرک بیشتری نسبت به سایر دستگاه ها دارند؛ برخی وزارت خانه های دیگر مثل وزارت ارشاد و وزارت نفت هم پروژه هایی را با محوریت هوش مصنوعی شروع کرده اند اما آن فعالیت ها باید تقویت شود.

*به همان اندازه که هوشمند شدن می تواند کاربردی و کارگشا باشد خطرهای امنیتی از جنس بخصوص سایبری هم قابل توجه است و این فناوری می تواند امنیت سایبری را به خطر بیاندازد، نظر شما دراین زمینه چیست؟
توجه کنید که استفاده از امنیت سایبری هوشمند ما را به ورطه صدمه های آن نمی کشاند بلکه عکس این قضیه صادق است. به عبارتی امنیت سایبری هوشمند چیزی است که همه کشورهای پیشرو درحال تجهیز یا تقویت در آن حوزه هستند. حتی نهادهای آفندی نظامی، دفاع و امنیتی خیلی از کشورهای متخاصم هم با بهره گیری از فناوری هوش مصنوعی درحال تقویت سامانه های آفندی سایبری خود هستند. بنابراین اگر ما مجهز به آن نشویم اساسا صدمه پذیر خواهیم شد.
نکته دوم که مناسب می باشد در کنار نکته اول بگویم اینست که هر فناوری بُعد تهدیدی و نگران کننده هم دارد اما چطور در بسیاری از دستگاه ها اصلاً حمله سایبری نداشتیم؟ مبحث اینجاست که اگر دستگاه ها به مهارت استفاده از فناوری مجهز باشند، مشکلی پیش نمی آید. وزارت ارتباطات وظیفه بسیار مهمی در زیرساختِ سخت افزاری کشور و بَسط فناوری اطلاعات و ایجاد شبکه ملی اطلاعات دارد و نکته مهم این جاست که هیچ وقت دیدگاه رهبر معظم انقلاب در رابطه با فناوری، دیدگاه تهدیدی نبوده است، ایشان خطر و تهدید را ادراک می کنند و شناخت بسیار خوبی از صدمه ها دارند اما همیشه دعوت می کنند که از فضای مجازی و هوش مصنوعی به شکل بسیار قوی در کشور استفاده گردد و دیدگاه حاکمیت ما هم هم باید باشد.
*در پاسخ به پرسش قبل اشاره کوتاهی به زیرساخت داشتید؛ جنابعالی هم اکنون وضعیت زیرساخت ارتباطی را برای رشد فناوری هوش مصنوعی چطور ارزیابی می کنید؟
پروژه فیبر نوری که در دستور کار وزارت ارتباطات قرار دارد، پروژه کلیدی است اما موضوعی که برای جامعه فناوری اطلاعات چالش ایجاد کرده، بحث تأمین زیرساخت بومی در حد زیرساخت از دست رفته بیگانه ناشی از فیلترینگ است. البته من نمی گویم فیلترینگ نباشد و شاید سخت ترین فیلترینگ ها در دنیا در رسانه های اجتماعی، پلت فرم ها و پایگاه های داده در آمریکا صورت می گیرد. اما چیزی که مورد نظر من است اینست که دولت در دهه ۹۰ این فضا را رها کرد و افراد، کسب و کار خودشان را به اینستاگرام، واتس اپ و تلگرام انتقال دادند و وقتی که به تدریج در این پلت فرم های خارجی افراد مرتکب سوءرفتار و جرم و حتی جنایت شدند و کسی هم پاسخگو نبود، مجبور شدند پایشگری انجام دهند. اما این پایشگری منفعلانه بود، چون که در اثر عدم آینده نگری دولت در زمان مقتضی، زیرساختی پدافندی غیرعامل برای مواجهه با چنین تهدیدهایی وجود نداشت و هزینه کافی نبودن این زیرساخت را مردم دارند متحمل می شوند.
اگرچه بعضی از این سوءتدبیرها به دولت های پیشین باز می گردد و فضایی که هم اکنون از جهت زیرساخت ارتباط اینترنتی وجود دارد، از مطلوبیت اجمالی بهره مند است اما هنوز آن زیرساخت ها با میزانی که در خور نیاز جامعه است، فاصله دارد.
*یکی دیگر از الزامات توسعه فناوری هوش مصنوعی، دسترسی به جی پی یو (GPU) یا «کارت های گرافیکی پرسرعت موازی» است، بنظر می رسد وضعیت ما در این زمینه چندان مطلوب نباشد.
کشور ما دراین زمینه نتوانسته است جایگاه برتر منطقه ای خویش را احراز کند. هم اکنون ایران به تراشه H۱۰۰ (یک کارت گرافیک حرفه ای برای پردازش های هوش مصنوعی) و تعداد کافی تراشه A۱۰۰ دسترسی مستقیم ندارد و تحریم است. در حالیکه یکی از دانشگاه های ابوظبی ۸۰۰ قطعه A۱۰۰ در اختیار دارد. همینطور عربستان در قرارداد با شرکت انویدیا (مهمترین بازیگر دنیای پردازشگرهای هوش مصنوعی) تا ۳ سال پردازنده های H۱۰۰ را خریداری نموده است.
*آقای دکتر! با این شرایط که دسترسی های ما محدود است و کشورها به سرعت دراین زمینه درحال رشد هستند، پس چطور ایران می خواهد به جایگاه خوبی در حوزه هوش مصنوعی برسد؟
یکی از بخش های قابل توجه برای سرمایه گذاری که حتی کشوری مثل روسیه هم در آن سرمایه گذاری جدی نکرده، بحث کارت های گرافیکی است. ۳ تا ۴ شرکت بخش خصوصی که در زمینه سرویس کارت های گرافیکی فعال شده اند، مقرر است با حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری، یک پارت ۱۶ تایی از A۱۰۰ های ۸۰ گیگی را به کشور وارد کنند و این کارت های گرافیکی پیشرفته تا یک سال و نیم خدمات مجانی و ارزانقیمت به بخش خصوصی و دانشگاه ها ارائه خواهند داد.
این را هم بدانید که شرایط این گونه نخواهد ماند که فقط و فقط تکنولوژی ساخت این کارت های گرافیکی متعلق به شرکت انویدیا باشد و حتما شرکتهای اینتل و AMD (شرکت های سازنده پردازنده های گرافیکی) نفع خودشان را در این می بینند که در این زمینه محوریت داشته باشند. بخش مهمی از کارت های گرافیکی و هوش مصنوعی هم اکنون وابسته به سخت افزار و پس از آن نرم افزار و مغزافزار است و هدف بیشتر کشورهای خارجی به خصوص آمریکا در جذب مغزافزارها (نخبگان هوش مصنوعی) از کشورهای دیگر مانند ایران است. ازاین رو ما با تاکید بر مزیت راهبردی خود که مغزافزارها هستند، با تشکیل یک زیست بوم برای زمینه سازی ماندگاری حداکثری نخبگان، در خیلی از فرآیندها میانبرهایی را طی می نماییم. همانگونه که در زمینه نظامی با وجود عقب ماندگی وحشتناک جمهوری اسلامی در سال ۶۰، حالا سیستم دفاعی ما یکی از سیستم های دفاعی پیشرو در جهان است.
در معاونت علمی و با تأیید دکتر دهقانی به مرور و تا پایان دولت سیزدهم با کمک به بخش خصوصی کارت های گرافیکی پیشرفته به کشور وارد خواهد شد به صورتی که تا بهمن ماه، ۶۴ عدد A۱۰۰، مردادماه ۱۴۰۳، یک پارت ۲۵۶ تایی A۱۰۰ و ان شاالله تا اردیبهشت ۱۴۰۴ هم یک پارت بزرگ تر وارد کشور می شود *یکی از زیرساخت های سخت افزاری، ابرکامپیوترها هستند و کشورهایی مثل آمریکا و ژاپن ابرکامپیوترهای بسیار قوی دارند و ایران در این زمینه عقب مانده است، برای جبران این ضعف چه باید کرد؟
همانطور که اشاره کردم، در معاونت علمی و با تأیید دکتر دهقانی به مرور و تا پایان دولت سیزدهم با کمک به بخش خصوصی کارت های گرافیکی پیشرفته به کشور وارد خواهد شد به صورتی که تا بهمن ماه، ۶۴ عدد A۱۰۰، مردادماه ۱۴۰۳، یک پارت ۲۵۶ تایی A۱۰۰ و ان شاالله تا اردیبهشت ۱۴۰۴ هم یک پارت بزرگ تر وارد کشور می شود که فعلا بهتر است رسانه ای نشود؛ اگر بودجه لازم فراهم گردد، فکر می کنم ضعفی که در کشور در حوزه سخت افزارها وجود دارد، تا اندازه قابل توجهی جبران خواهد شد. البته آن چه جناب دکتر دهقانی در نظر دارند کمک به راه اندازی اپراتور هوش مصنوعی است. از یک طرف خدمت اپراتور در زمینه در اختیار گذاشتن ایجاد ابر داده و مراکز داده با ظرفیت بالاست و از طرف دیگر خدمت اپراتوری زیرساخت پردازش گرافیکی مورد نیاز فعال سازی الگوریتم های هوش مصنوعی توسط بخش خصوصی و دانشگاه هاست.
از طرفی پیشبینی می شود در دو الی سه سال آینده احتمال تغییر فرآیند روش استفاده از سخت افزارها وجود داشته باشد و با عنایت به تحریم چینی ها از جانب آمریکا در حوزه کارت های گرافیکی، حتما چینی ها راه های گریز را در نظر خواهند گرفت. ما در پیمان شانگهای و روسیه و کشورهای عضو بریکس به صورت اشتراکی درحال کار هستیم و این فضای مبارکی است که کشورهای غیرغربی دور هم جمع شده و نسبت به سرنوشت کشور خودشان در حوزه استفاده از هوش مصنوعی حساس شده اند.

روسیه در پیمان شانگهای پیشنهاد داده است که کارگروه هوش مصنوعی فعال شود، ایران پشتیبان قوی این مورد است و فکر می کنم چین هم با آن موافق باشد. احتمالا بزودی «کارگروه هوش مصنوعی پیمان شانگهای» فعال می شود و ما هم در این کارگروه سهیم هستیم و در چارچوب این کارگروه ارتباطات سخت افزاری، نرم افزاری و مغزافزاری با سایر کشورهای عضو پیمان شانگهای خواهیم داشت *یکی از سوالات ما به همین مبحث ارتباط با کشورهای چین و روسیه برمی گردد، به جزئیات بیشتری از این ارتباط اشاره می کنید؟
روسیه در پیمان شانگهای پیشنهاد داده است که کارگروه هوش مصنوعی فعال شود، ایران پشتیبان قوی این مورد است و فکر می کنم چین هم با آن موافق باشد. احتمالا بزودی «کارگروه هوش مصنوعی پیمان شانگهای» فعال می شود و ما هم در این کارگروه سهیم هستیم و در چارچوب این کارگروه ارتباطات سخت افزاری، نرم افزاری و مغزافزاری با سایر کشورهای عضو پیمان شانگهای خواهیم داشت. شرکتهای بخش خصوصی ایرانی با شرکتهای چینی در حوزه هوش مصنوعی ارتباطاتی دارند و همینطور مقرر است در پیمان بریکس با کشورهای آمریکای لاتین که نسبتاً در قسمت کاربست هوش مصنوعی پیشرفته هستند، تعاملاتی داشته باشیم.
*بله در همین رابطه حکمرانی سایبری در خیلی از کشورها مورد توجه قرار دارد و قوانین و جریمه های زیادی در رابطه با این مورد وضع و اجرا می شود که یکی از انتقاداتی که متوجه ایران است، به همین زمینه ضعف در حکمرانی مربوط می شود؛ حالا با توجه به این که موج اخیر فناوری که چند وقتی است، شروع شده و با چت جی پی تی امسال به اوج خود رسیده و همه کشورها مخصوصاً اتحادیه اروپا آغاز به قانونگذاری و تدوین حکمرانی در حوزه هوش مصنوعی و تعیین جریمه برای کشورهای خاطی کرده اند؛ ایران چگونه می تواند از این مسیر عقب نماند و آیا برنامه ای برای این مورد وجود دارد؟
از نظر دانش تقنین و حکمرانی باید عرض کنم زیرساخت های علمی و پژوهشی خوبی در زمینه حقوق و اخلاق هوش مصنوعی در کشور وجود دارد. بعنوان مثال با راهبری مدیر حوزه های علمیه، فعالیتهای پژوهشی در زمینه تولید مقالات و کتبی که دارای اشتراکات خوبی با حوزه های سیاست گذاری ارزشی و قانونگذاری هستند، در مراکز متعدد درحال تولید است. این پژوهشها در مراکز پژوهشی قوه مقننه هم انجام شده و در حال انجام می باشد.
رییس جمهور تهیه پیش نویس «سند ملی اخلاق هوش مصنوعی» را برای پیشنهاد به شورایعالی انقلاب فرهنگی، به مرکز مدیریت حوزه های علمیه سپرده اند. همینطور وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام نموده است که درحال تدوین پیش نویسی برای مجموعه ای از قوانین در حوزه هوش مصنوعی است. از طرفی پژوهش هایی انتقادی در مورد سند بین المللی اخلاق هوش مصنوعی یونسکو در مرکز فقه معاصر حوزه های علمیه صورت گرفته است. همینطور درحال بررسی سند بین المللی روسیه در مورد هوش مصنوعی هستیم و اینها همه کارهایی هستند که در جمهوری اسلامی ایران با اشراف یا با هماهنگی با ستاد هوش مصنوعی کشور درحال پیشروی می باشد.
البته در بدنه بزرگ حاکمیتی هنوز مقوله هوش مصنوعی رسوخ نکرده و برای تحقق «حکمرانی هوش مصنوعی» یا «حکمرانی بر هوش مصنوعی» پس از مقوله تقنین، ضروری است آمادگی زیرساختی-اداری لازم را هم در این زمینه تدارک نماییم.
توجه کنید که قانونگذاری در مقوله هوش مصنوعی صرفا جنبه پیشگیرانه ندارد بلکه جنبه پیش برانه هم خواهد داشت. به عنوان مثال اگر هوش مصنوعی را در ساختارهای در رابطه با نیروگاه ها و پالایشگاه ها با یک قانونگذاری صحیح و البته هم آهنگ با ساختار بومی نهادهای جمهوری اسلامی فعال نماییم، خیلی از مشکلات مثل فسادها و کلاهبرداری مرتفع خواهد شد. همچنین، در نظام بانکداری ما که تلفیقی از بانکداری الکترونیک و دخالت انسانی است، اساسا باید به سبب هوشمندسازی متحول شود و بنظر می رسد بیشتر از ۸۰ درصد فعالیتهای بانکی می تواند توسط هوش مصنوعی و به صورت خودکار صورت گیرد.

*براساس پژوهش های انجام شده، توسعه و فراگیری هوش مصنوعی و کاربردهای اثرگذار آن در زمینه سیاسی، به چالشی تازه تبدیل گشته و نسل نوینی از دیپلماسی درحال ظهور است که از آن با عنوان «دیپلماسی هوش مصنوعی» یاد می شود؛ الگوریتم های هوش مصنوعی از این پتانسیل برخوردار می باشند که ابزاری را که دیپلمات ها در اختیار دارند، تغییر دهند و روی مباحث در دستور کار دیپلمات ها و در واقع بر محیطی که دیپلماسی در آن اتفاق می افتد، تاثیر بگذارند؛ ایران در این زمینه برنامه ای دارد و یا می تواند داشته باشد؟
بنده دو بار با وزارت امور خارجه و ساختارهای وابسته به آن ارتباط داشته ام و تحولاتی که هوش مصنوعی می تواند در حوزه دیپلماسی به وجود بیاورد را برای آنها شرح داده ام. حقیقت اینست که افراد نمی توانند داده های مختلف سیاسی را که در دنیا رد و بدل می شود، تحلیل و خلاصه سازی کنند و اصطلاحاً باید دریاچه ای از داده ها به وجود بیاید و دایماً با داشبوردهای خاصی، مواضع و تصمیمات سیاسی، افراد کلیدی در دنیا و تصمیم گیری های سیاسی مورد پردازش و تحلیل قرار گیرد و به شکلی بعنوان دستیار در اختیار سیاستمداران و افرادی که با خارج از کشور ارتباط دارند، قرار گیرد. دسترسی به داده های بین المللی، ارتباط گیری ها، تشخیص اخبار جعلی و همینطور تک تک موضع گیری های افرادِ شاخص نسبت به مسایل خاص سیاسی یا اقتصادی می تواند از راه این فناوری محقق شود.
دیپلماسی فناوری، دیپلماسی علمی و دیپلماسی سیاسی در هم تنیده اند و حقیقت اینست که فعالان حوزه دیپلماسی بدون ارتباط گیری با «دستیاران هوشمند» خیلی موفق نخواهند شد. آقای کیسینجر اندیشمند سیاسی و دولتمرد آمریکایی از جی پی تی پرسیده بود که روابط آمریکا با روسیه چگونه باید باشد و پیشنهادهایی که به او داد سبب شد که این دولتمرد مبحث هوش مصنوعی را دستور کار خود قرار دهد و کتابی را با همراهی معاون سابق اجرایی گوگل و رئیس یکی از دانشگاه های مطرح آمریکا تحت عنوان «هوش مصنوعی و عصر آینده ما انسان ها» بنویسند و در این کتاب نکات بسیار خوبی در ابعاد امنیتی، سیاسی و بهره گیری مسایل سیاسی از هوش مصنوعی مطرح گردیده است. معتقدم دیپلمات یعنی اطلاعات سیاسی و بهترین محل تجمیع این اطلاعات، هوش مصنوعی مولد است.


منبع:

1402/10/11
10:42:47
5.0 / 5
394
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)

تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
لطفا شما هم نظر دهید
= ۴ بعلاوه ۱